ĐỒNG TIỀN VẠN LỊCH

“Đồng tiền Vạn Lịch thích bốn chữ vàng

Tiếc công anh dan díu với nàng bấy lâu”*

ĐỒNG TIỀN VẠN LỊCH

Ngày xưa ông chủ thuyền buôn

Vạn Lịch nức tiếng, ngọn nguồn bến sông

Người ăn, kẻ ở rất đông

Thuyền bè trăm chiếc, mênh mông kín dòng

Bạc vàng lấy đấu mà đong

Của nhiều giàu có, nhất trong cả vùng

Vợ thì xinh đẹp vô cùng

Nàng là Mai Thị, thủy chung mặn mà

Thông minh, nhân hậu thật thà

Trai tài gái sắc đôi là trời sinh

Vạn Lịch ích kỷ, biết mình

Nhà giàu tham việc, tính tình hay ghen

Một hôm thuyền đậu bến quen

Vợ ra ngồi mũi, ngắm xem cảnh trời

Bỗng đâu lúi húi một người

Thân thì đóng khố, mặt thời lấm lem

Giữa khi thời tiết đông ken

Dầm mình đánh dậm ở ven sông này

Ghé xin nàng , miếng trầu cay

Ăn vào đỡ rét, lòng này ơn sâu

Nàng Mai thăm hỏi đôi câu

Cơi vàng, nàng lấy miếng trầu đem cho

Nào ngờ việc nhỏ hóa to

Vạn Lịch trông thấy, nghi cho tự tình

Ghen tuông đầu óc bất minh

Mắng và xỉ vả vợ mình không nguôi

Nàng Mai thề thốt hết lời

Nhưng mà Vạn Lịch nhất thời không dung

Quẳng cho xiêm áo đồ dùng

Thỏi vàng, thỏi bạc cho cùng, đuổi đi

Liễu tơ lạ xứ biết gì

Gặp chàng đánh dậm nàng thì thở than:

“Số tôi chẳng được giàu sang

duyên trời đã định, níu mang làm gì”

Thấy chàng đánh dậm cù mì

Lại còn chưa vợ nàng thì nhẹ thưa:

“Thân tàn đâu quản nắng mưa

tôi xin làm vợ sớm trưa cùng chàng

đói no gian khổ đâu màng

miễn là khỏe mạnh ta làm nuôi nhau”

Thế là từ đấy tới sau

Vợ chồng hạnh phúc tình sâu nghĩa nồng

Chồng ngày đánh dậm bến sông

Vợ nuôi gà vịt, ngó trông cửa nhà

Rồi hôm có việc đi xa 

Dặn chồng để ý đàn gà trên sân

Đói ăn, gà quấn bên chân

Thỏi vàng của vợ chàng cầm ném luôn

Nàng về lòng nặng thêm buồn 

Người đâu đần độn, ngọn nguồn biết chi

Ngốc rằng: “Hòn cuội chứ gì

tôi đi đánh dậm, được thì bỏ ra

Bao nhiêu bên trái vườn nhà”

Thực không? nàng giục chồng ra lấy vào

Đúng vàng Vạn Lịch năm nao

Đáy sông theo sóng dạt vào nơi đây

Nguyên là ngày ấy chia tay 

Làm ăn thua lỗ tháng ngày sút sa

Tiền vàng của cải bao la 

Gặp cơn bão lớn, thuyền đà đắm sâu

Bây giờ Vạn Lịch nơi đâu

Kho vàng nay lại làm giàu nàng Mai

Chồng thôi đánh dậm sông ngoài

Vợ thì mở quán, miệt mài bán buôn

Không còn nắng lửa, mưa tuôn

Thấy chồng ngờ ngệch, nàng luôn dặn dò

“Làm ăn thì để em lo 

Chàng đi giao hữu học cho nên người”

Ngốc ta đánh dậm một thời

Tính tình đần độn, nói lời ngẩn ngơ

Lúc nào cũng dáng thẩn thờ

Bao ngày chẳng có ai chờ, ai chơi

Buột lời nàng nói buông lơi:

“Ngữ chàng thì có lên chơi Phỗng đền”

Nói vui tưởng thật cho nên

Ngốc mang rượu thịt ra đền thảnh thơi

Thấy Phỗng trên bệ ngốc mời

Chẳng rằng chẳng nói phỗng cười như trêu

Rượu say ngồi đứng liêu diêu

Ngốc du Phỗng đổ lăn xiêu cửa đền

Về nhà vợ đến ngồi bên

Hắn đành kể hết, dưới trên chuyện này

Nghe xong Mai Thị buồn thay

Giữ chồng ở lại tháng ngày dậy khôn

Thế rồi cho đến một hôm

Vua ban cáo thị xóm, thôn việc này

Nguyên từ hơn một tháng nay

Nhà vua lâm bệnh, những ngày không vui

Hoàng cung lo lắng ngậm ngùi

Thuốc thang chạy chữa, chẳng lui chút nào

Gọi thày, bói quẻ xem sao

Xong rồi thày phán: “ Động vào đền thiêng”

Vua sai thị vệ đến liền

Giật mình tượng Phỗng đổ nghiêng án đền

Bao người nâng cũng không lên

Nay ai nâng được ghi tên bảng này

Nàng Mai thấy vậy nghĩ ngay

Hỏi chồng hôm ấy mình say thế nào

Ngốc rằng: “ Tôi mới động vào

tượng lăn ra ngã tôi nào biết đâu”

Vợ rằng: “ chàng hãy vào đây

thử nâng lại tượng vận may đang chờ”

Thật là không thể nào ngờ

Thoắt tay nâng nhẹ, tượng giờ ngồi lên

Bệnh lành vua gọi đến bên

Lệnh mang vàng bạc đáp đền công lao

Vợ chồng không nhận chút nào

Chỉ xin một chức quan đào Tuần ty

Bến sông thu thuế tức thì 

Thuyền buôn qua lại mỗi khi chở hàng

Vợ chồng lắm bạc nhiều vàng

Dựng xây nhà lớn như hàng quan to

Biết nay Vạn Lịch lên đò 

Xin vào đóng thuế nàng cho mời vào

Nhìn người ngồi ở trên cao

Dáng một quan nữ thanh tao lạ thường

Vạn Lịch sau chút vấn vương

Nhận ra vợ cũ, tận tường Thị Mai

Giọng nàng êm dịu bên tai

Lời nàng như thể, mỉa mai đượm buồn

“Vốn biết anh vẫn đi buôn,

Em liền kiếm chỗ cửa quan ngồi tuần.

Dù anh buôn bán xa gần 

Vẫn không tránh được cửa tuần của em.” 

Lịch rằng: “Chỉ chút hờn ghen

mà nay lụy dưới chân em thế này” 

Hận mình đã tỉnh như say

Thuế xong chàng đã xuống ngay dưới thuyền

Chúc thư Vạn Lịch thảo liền

Bao nhiêu tài sản sang quyền Thị Mai

Nước xanh gieo bóng mấy ai

Cũng là chuộc lỗi ngày dài năm xưa

Thị Mai nước mắt như mưa

Vì vài lời nói, người xưa lìa đời

Ăn năn hối hận đầy vơi

Sớ tâu vua, gửi đến nơi cung đình 

Cùng bao tài sản của mình

Đúc tiền Vạn Lịch vẹn tình người đi

Giúp dân nghèo khó một khi

Đồng tiền Vạn Lịch, đã ghi sử đời.