TẤM CÁM

Lẽ đời thiện, ác, phúc, duyên
Chuyện xưa Tấm, Cám còn truyền đến nay
Mẹ mất sớm, Tấm khổ thay
Cha đi bước nữa tháng ngày gian nan
Một ngày gia cảnh lìa tan
Cha về cõi phật, muôn vàn đớn đau
Dì ghẻ cay nghiệt gì đâu
Con chồng như thể con hầu, cháu thuê
Con riêng, Cám sướng mọi bề
Ăn ngon mặc đẹp, đi về rong chơi
Việc nhà to bé đầy vơi
Tấm làm quần quật, không rời chân tay
Chăn trâu, gánh nước, giã, xay
Trưa thì cơm vét, cháo thay bữa chiều
Nhưng lòng nhân hậu đáng yêu
Cùng cha khác mẹ, vẫn chiều quý em
Cám thì lười biếng thành quen
Giống mẹ lừa lọc, bon chen hại người

Một hôm trời chửa sáng trời
Dì ghẻ đã đến ngỏ lời các con
Đưa hai cái giỏ to tròn
“Đầy cá về trước, ta còn thưởng to”
Tấm, Cám nghe mẹ dặn dò
Chị em vội vã đi cho sớm ngày
Tấm thì chịu khó quen tay
Chỉ già nửa buổi cá đầy giỏ to
Cám thì đủng đỉnh lò cò
Bắt chim đuổi bướm chẳng lo lắng gì
Thấy Tấm giỏ cá đầy thì
Lập mưu bảo chị hãy đi gội đầu
“Xuống nước mà ngụp cho sâu
Chớ để khi về, đầu bẩn dì chê”
Thật thà Tấm chẳng có nề
xuống sâu nước mát thỏa thuê đẵm mình
Trên bờ trút cá giỏ mình
Ba chân bốn cẳng Cám rình chạy ngay
Tấm lên thấy vậy giận thay
Giỏ không ngồi khóc ai hay biết nào
Tòa sen Bụt ngự trên cao
Người vờ hỏi Tấm: “ vì sao khóc buồn”
Sự tình Tấm kể ngọn nguồn
Bụt rằng: “ xem giỏ có còn gì không?”
Tấm thưa: “ còn chú bống hồng”
“Vậy con mang thả giếng đồng mà nuôi
“Bữa ăn bớt bát đầy vơi
“Trong làn nước mát con thời gọi vang
“Gọi rằng Bống Bống bang bang
“Lên ăn cơm bạc cơm vàng nhà ta
“Bống gần hay bống ở xa
“Đừng ăn cơm hẩm, cháo hoa nhà người”
Dặn xong Bụt biến về trời
Theo lời từ ấy chẳng rời bống yêu
Thấy Tấm lén lút mỗi chiều
Mang cơm gọi bống, Cám liều dõi theo
Dì ghẻ là kẻ ác điêu
Hôm sau sai Tấm, qua đèo thả trâu
Dối rằng: “đi chăn đồng sâu
Chớ chăn đồng đầu, làng bắt trâu ta”
Vâng lời Tấm chẳng nghĩ xa
Mẹ con nhà Cám ở nhà ra tay
Mang cơm giả giọng gọi thay
Bống ngoi lên đớp, giáo này xỉa luôn
Mang về xả thịt lọc xương
Chiều hôm Tấm vẫn lệ thường biết đâu
Mặt nước cục máu đỏ ngầu
Vãi cơm mãi gọi, bống đâu chẳng màng
Biết là sự lạ rõ ràng
Tấm oà lên khóc muôn vàn xót xa
Bỗng đâu Bụt lại hiện ra
Tấm liền kể hết, gần xa chuyện này
Bụt rằng “con số thương thay
Ta mách điều này con nhớ làm ngay
Nhặt xương bỏ bốn lọ đày
Chân giường con hãy chôn ngay chỗ nằm”
Dì ghẻ xoá vết mất tăm
Thịt ăn, xương cũng mang băm bỏ liền
Thấy Tấm ngồi khóc bên hiên
Thì con gà trống cánh tiên tác rằng
“Muốn tìm xương bống phải chăng
Cho ta nắm thóc ta hằng bới cho”
Nhớ lời Bụt đã dặn dò
Xương bống bốn lọ chôn cho chân giường

Năm ấy lễ hội lệ thường
Nhà vua sa giá trên đường xuống quê
Địa phương quan lại chỉnh tề
Cờ bay võng lọng đuề huề đón đưa
Dân tình chẳng quản nắng mưa
Quần là áo lượt nhặt thưa dập dìu
Mẹ con Cám cũng sớm chiều
Chuẩn bị khăn áo phiêu diêu hội tài
Dì ghẻ nhìn Tấm nguýt dài:
“Ngươi là mảnh chính vứt ngoài bụi tre
“Có muốn xem hội xem hè
“Phải làm hết việc, phải nghe ta truyền
“Đấu thóc lẫn gạo bên hiên
“Ngươi phải nhặt hết chu tuyền rồi đi”
Bao nhiêu hy vọng còn chi
Vừa làm vừa khóc việc dì vừa giao
Thấu tình Bụt ở trên cao
Liền sai đàn sẻ cùng vào nhặt thay
Trên cao chim xuống một bày
Nhặt riêng thóc, gạo chẳng bay hạt nào
Xong rồi không hiểu làm sao
Tấm vẫn nức nở mắt trào lệ rơi
Hiện lên Bụt mới ngỏ lời:
“Con còn gì nữa, ta thời giúp cho”
Dạ thưa “ công việc hết lo
Nhưng con rách dưới ai cho con vào”
Bụt cười” lấy thuổng mà đào
Bốn lọ xương cá hôm nào còn đây”
Mở ra nào áo, nào giày
Nào khăn nào ngựa đủ đầy yên cương
Tấm mừng vái tạ long trường
Thay khăn, thay áo lên đường đi ngay
Nhẹ nhàng ngựa phi như bay
Qua con suối nhỏ, chiếc giày bị rơi
Hội vui nàng đã tới nơi
Chiếc giày còn lại Tấm thời gói mang
Len chân vào hội muộn màng
Bao người ngơ ngác nhìn nàng đắm say

Cùng vào thời khắc lúc này
Kiệu rồng sa giá gần ngay suối làng
Voi gầm ngựa hý không sang
Vua truyền quân lính ngó ngàng vì sao
Quân thưa: “ có chiếc hài đào
Vội vàng đến hội cô nào đánh rơi”
Ngài xem nét mặt rạng ngời
“Giày xinh chủ chắc tuyệt vời giai nhân”
Lệnh cho tất cả quần thần:
“Mời các thiếu nữ vén chân thử giày
“Nếu ai vừa vặn đẹp thay
“Về cung hứa sẽ phong ngay phi tần”
Người đông náo nhiệt xếp lần
Bao người đến thử nhưng chân không vừa
Bấy giờ trời đã non trưa
Cám nhìn thấy Tấm như vừa tới đây
Áo quần sang trọng đủ đầy
Đang đi vào chốn thử giày đẹp sao
Dì ghẻ nói: “chẳng lẽ nào
Vận may đến kẻ, bờ rào chân tre”
Nào ngờ phận đẹp duyên the
Chân giày vừa khít vòng che kín người
Tấm ghép chiếc nữa thành đôi
Vua mừng ban kiệu, lệnh hồi lai cung
Hò reo quân lính tuỳ tùng
Mẹ con nhà cám vô cùng ghét ghen

Hoàng cung mới lạ chưa quen
Hàng ngày cung nữ sớm đèn chăm lo
Vua yêu nét đẹp trời cho
Tính tình hiền thục ai so được nào
Ngày càng hạnh phúc biết bao
Nơi quê xa vắng nàng nào có quên
Nhân ngày huý nhật bề trên
Giỗ cha nàng có tâu lên bệ rồng
Xin về trọn chữ hiếu tòng
Một ngày rồi lại về trong cung đường

Mẹ con nhà Cám bất lương
Thấy Tấm sung sướng kế thường ra tay
Cám rằng: “ nhớ chị lắm thay
“Đợi mãi mới gặp, ngày này cúng cha
“Cau xanh cao lắm lại xa
“Chị trèo lên hái, em là đón rơi”
Thật thà chẳng nghĩ đầy vơi
Cởi thay Hoàng phục Tấm thời trèo lên
Gốc cây dì ghẻ đứng bên
Dao to mụ chặt cây liền đổ ao
Biết rằng Tấm chẳng sống nào
Xiêm y Cám vội mặc vào thay chân
Vua nghe tai nạn bất thần
Không may Tấm giã cõi trần quy tiên
Ngày đêm nhung nhớ vợ hiền
Có Cám thôi cũng là niềm khỏa khuây

Trong vườn thượng uyển cành cây
Vàng Anh ríu hót, lây rây cánh vàng
Vua nghe lòng dạ mơ màng
Tưởng liên như thể hồn nàng đâu đây
Trời xanh ngan ngát gió mây
Cám đang giặt áo, vắt đầy bờ ao
Chim hót “Phơi áo bằng sào
Chớ phơi bờ rào rách áo chồng tao”
Thoắt rồi bay khỏi cây cao
Lượn trong cung điện, xà vào tay vua
Lồng vàng tiếng hót nhặt thưa
Vua cùng chim quý sớm trưa vui đùa
Cám ghen lòng dạ chẳng vừa
Bắt chim làm thịt, lông thưa vứt vườn
Vua truyền Cám vội tỏ tường:
“Rằng thiếp trót dại, có mang nên thèm”
Ngài buồn cũng chẳng hỏi thêm
Ngày ngày ngự giá đến bên thành lầu
Lông chim hóa thân bên cầu
Xoan đào hai gốc, hai đầu mọc lên
Tán tròn che bóng nắng trên
Vua thường mắc võng, nghỉ bên xoan đào
Vẳng nghe gió hát lao xao
Như lời của Tấm ngọt ngào đắm say
À ơi…….
“Trong vườn lắm lá nhiều cây
Võng treo dưới gốc xoan đào có nhau
Dẫu rằng thân nát hồn đau
Tơ duyên thiếp chẳng lìa đâu hỡi chàng”*1

Cám thì ngày tháng rểnh rang
Nhà cao nệm ấm, giường vàng cô đơn
Liền về mách mẹ nguồn cơn
Mẹ rằng : “chặt quách, nghĩ hơn gì nhiều
“Nhân ngày vua vắng hạ tiêu
“Gỗ làm khung cửi, đặt điều dối quanh
“Nói là bão đến quá nhanh
“Cây xanh ngã đổ vua đành nghe thôi”

Hàng ngày khung cửi Cám ngồi
Tiếng kêu như trách những lời xót xa
Cửi rằng “cót két cót ca
Lấy tranh chồng chị, chị khoét mắt ra”
nghe mà hồn vía bay xa
Về thưa, mẹ bảo: “ đốt qua cho lành
“mang tro, đổ xa hoàng thành
“Hồn thiêu phách lạc hết dành phần con”
Mọi việc rồi sẽ vuông tròn
Từ nay chắc hết làm con bực mình

Nơi xa chuyện lạ có tình
Dưới nơi tro đổ thình lình, ven đê
Một cây thị lớn xum xuê
Chín vàng một trái, đi về ngát hương
Bà lão bán nước ven đường
Hứng bị bà nói lời thương mặn mà
“Thị ơi thị rụng bị bà
Thị thơm bà ngửi chứ bà không ăn”
Bỗng đâu vừa dứt lời xong
Thị rơi vào bị, để trong quán nhà
Thỉnh thoảng bà mới mang ra
Nâng niu ngắm nghía như là báu thiêng
Trời sao dun dủi tiên duyên
Hôm bà chợ vắng, Tấm liền hiện ta
Cơm canh dọn dẹp cửa nhà
Hái rau, nấu nước như là con ngoan
Ngạc nhiên bà lão ngỡ ngàng
Hôm sau giả sớm chợ tan lẻn rình
Trộm nhìn cô gái tươi xinh
Từ trong quả thị hiện hình bà vui
Ôm Tấm nước mắt bùi ngùi
Xé tan vỏ thị, nhận thời mẹ con
Bao ngày cô độc mỏi mòn
giờ thêm con gái đâu còn vui hơn
Tấm ngày giúp mẹ nước, cơm
Têm trầu cánh phượng, khách đường ghé chơi

Truyện rằng cung điện một thời
Vua buồn tổ chức rong chơi ra ngoài
Mỏi chân qua chặng đường dài
Thấy hàng sạch sẽ, Người sai rẽ vào
Lão bà vội vã ra chào
Dâng trầu, dâng nước ngọt ngào kính thưa
Nhìn trầu cánh phượng, nhớ xưa
Vợ mình linh cảm như vừa ở đây
Hỏi bà lão: “ miếng trầu cay
Ai têm cho gặp người này được không”
Tấm ra vua lặng người trông
Gặp nàng mừng quá, mà lòng xốn xang
Cám ơn bà lão bán hàng
Ngọn ngành chuyện cũ, đón nàng về cung.
(258 câu)